AQShning bir qator shtatlarida universitet professorlari doimiy ish bilan ta’minlanish imtiyozidan mahrum qilinishi mumkin.
Missurilik qonunchi Rik Brettin taqdim etgan qonun loyihasiga ko’ra, 2018-yil 1-yanvardan boshlab davlat universitetlarida o’qituvchilarni umrbod ishlash sharti bilan yollash tartibi bekor qilinadi. Viskonsin va Ayova shtatlarida ham shunday tashabbus ko’tarilgan.
Brettinning aytishicha, AQShda oliy ta’lim olish juda qimmat bo’lib, professorlarga umrbod ish kafolatini berish Amerika qadriyatlariga zid hamda soliq to’lovchilar uchun ortiqcha xarajatdir.
“Doimiy ishga ega har bir professor hamma narsani qoyillatib bajaryapti, deb ayta olmaysiz. Bunday odamni umrining oxirigacha himoya qiladigan tizim kutilgan samarani bermaydi”, – deydi u.
Tanqidchilar esa, doimiy ish berish imtiyozining bekor qilinishi oliy ta’limdagi ish joylarini kamaytirib, o’qitish sifatini pasaytiradi.
“Bu imtiyozni bekor qilish va shtat yordamini kesish oliy ta’limda ish joylarini o’ldiradi. Bu qaror innovatsiyani susaytiradi; raqobatbardoshligimiz kamayib, hurmatimiz ham yo’qolib boradi”, – deydi Missuri universitetining biologiya professori Menni Liskun shtat qonunchilariga qilgan murojaatida.
Doimiy ish bilan ta’minlanish imkoniyati uzoq vaqt oladigan va mashaqqatli jarayon bo’lib, professorlarning yarmidan ko’pi bungacha yetib bora olmaydi. Kollej o’qituvchilari yetti yil yoki undan ko’p muddat ishlab, shu imtiyozga loyiqligini ko’rsatib berishi kerak. Mana shunday og’ir mehnatdan keyingina ularga, o’zlari ixtiyoriy nafaqaga chiqquncha, doimiy ish bilan ta’minlanish imtiyozi beriladi.
O’qituvchi va bloger Jon Uornerning yozishicha, amaldagi imtiyoz tartibi oliy ta’limda ikki xil tizimni yuzaga keltirgan. Faqat doimiy ishga ega professorlargina himoyaga ega, deydi u.
“Doimiy ish muhimligini tushunamiz, balki bu zarurdir. Lekin o’qituvchilarning qolgan yarmi himoyasiz qolishi adolatdan emas”, – deb yozadi u.
Milliy Ta’lim assotsiatsiyasi joriy tartibga yangicha ruh bag’ishlash tarafdori.
“Kollejlar va universitetlar oldilariga aniq maqsadlar qo’yishi, muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizliklarini tahlil qilib, bu haqda ommaga oshkora ma’lumot berishi kerak. Doimiy ishga ega professorlar ham boshqalar kabi ishlari yuzasidan hisobot berishi kerak”, – deyiladi assotsiatsiyaning saytida e’lon qilingan bayonotda.
Yangi tartibni joriy qilishdan maqsad mablag’ tejash ekani aytilmoqda. Ammo shu bilan birga ta’lim sifatining ham pasayishi yuzasidan xavotirlar bor.
Shtatlar, odatda, byudjetning 13 foizini oliy ta’limga sarflaydi. Shuningdek, o’qish puli va ehsonlar hisobidan ham o’quv yurtlariga mablag’ yig’iladi.
Universitet professorlarining Amerika assotsiatsiyasi vakili Joerg Tiyedga ko’ra, o’quv yurtlarida ma’muriy ishlar bilan shug’ullanuvchi xodimlarning ko’paygani ham o’qituvchilar soni va maoshini qisqartirishga urinish sabablaridan biridir.
2013-yilgi so’rovga ko’ra, universitetlar tizimini boshqaruvchi bosh ijrochining o’rtacha yillik maoshi 388 ming dollarni tashkil etgan. Bitta o’quv yurtini boshqaruvchi bosh ijrochi esa yiliga o’rtacha 290 ming dollar oladi.
AQShda professorlarga doimiy ish kafolatini berish tartibi II Jahon urushidan keyin boshlangan. Ammo 1950-60-yillarda ko’plab o’qituvchilar siyosiy e’tiqodlari bois ish joylarini boy bergan. AQSh Oliy sudi 1972-yilgi qarorida doimiy ishga yollanish huquqiga qonuniy asos bergan. Shunday imtiyoz asosida ishga yollangan professorni ishdan bo’shatish juda uzun va murakkab jarayon hisoblanadi.
AQShdagi Texas Universiteti Garri Rensom markazi butun dunyodan ilmiy tadqiqotchilarni o’z ilmiy ishlarini olib borishda Markaz kolleksiyasidan foydalanishga taklif etadi. 2016-2017-o’quv yili uchun markaz 70 ta tadqiqotchi uchun grant ajratadi. Tadqiqotlar gumanitar sohada, jumladan, adabiyot, fotografiya, kino, rassomchilik, musiqa va madaniy tarix kabi yo’nalishlarda bo’lishi kerak. Dasturga qabul qilingan tadqiqotchilar ilmiy ishlarini 2016-yil 1-iyundan 2017-yil 1-avgust oralig’ida tugatishlari lozim.
Demokratlardan asosiy nomzod bo’lishi kutilayotgan Hillari Klinton talabalarning to’rt yillik kollejni qarzsiz tugatishi uchun barcha imkoniyatlarnni yaratish kerak, degan fikrda. Unga ko’ra, har bir talabaga, moliyaviy ahvoliga qarab, imtiyozli kredit berilishi kerak. Nomzod, shuningdek, o’quv yurtlarining ta’lim olish narxini haddan ziyod ko’tarib yuborishiga chek qo’yish lozim, deya fikr bildiradi.
Demokratlardan yana bir nomzod Berni Sandersning oliy ta’lim bo’yicha qarashlari ancha keskin. U to’rt yillik davlat kollejlarida o’qishni butunlay bepul qilish tarafdori. Hozirgi paytda bakalavr darajasi majburiy ta’limning bir qismi kabi davlat tomonidan to’liq qoplanishi kerak, deydi nomzod.
Respublikachi nomzodlar orasida peshqadamlik qilib kelayotgan Donald Tramp ta’lim bo’yicha aniq rejalarini taqdim etgani yo’q. Shunisi aniqki, u shtatlardagi ta’lim tizimlarining federal hukumat tomonidan boshqarilishiga qarshi. U Ta’lim vazirligini butunlay yo’q qilishi yoki qisqartirishi haqida gapirgan, amerikaliklar qaysi maktabda o’qish bo’yicha qaror berishda ko’proq tanlov imkoniyatiga ega bolishi kerak, degan.
Yana bir respublikachi nomzod Ted Kruzning ham ta’lim bo’yicha aniq qarashlari ma’lum emas. U ta’lim tizimini va talabalar qarzi bilan bog’liq hozirgi holatni isloh qilish niyatida ekanini aytgan, ammo buning qanday amalga oshirilishi bo’yicha aniq reja taqdim etgani yo’q. U ta’lim krediti olish natijasida talabalarning qanchalik qarzga botayotgani haqida gapirar ekan, o’zining ham ta’lim uchun olgan 100 ming dollardan ziyod qarzidan yaqinda qutilganini eslatib o’tadi.
Prezidentlikni ko’zlayotgan yana bir nomzod senator Marko Rubio ta’lim tizimini isloh qilish haqida gapirib, oqishning nafaqat haddan ziyod qimmatga tushayotganini, balki sifati pasayganini ham ta’kidlaydi. Unga ko’ra, AQSh oliy ta’lim tizimi XXI asr standartlariga javob bermaydi. Rubio takllif qilgan rejaga ko’ra, har bir oliy o’quv yurti o’qishga kirayotgan talabaga bitirgandan so’ng qanday ish topishi mumkinligi va oladigan maoshi miqdori haqida batafsil ma’lumot berishi kerak. U, shuningdek, malaka oshirish va hunar o’rgatish dasturlari uchun federal hukumat ko’proq moliyaviy yordam ajratishi kerak, degan fikrda.
Demokratiya uchun jahon yoshlar ijtimoiy harakati va Demokratik tadqiqotlar uchun xalqaro forum (DMJ) hamkorlikda yoshlar uchun yetakchilik va tashkilotchilik ko’nikmalarini rivojlantirish dasturini e’lon qiladi. Dasturda ishtirokchilar demokratiya borasida jahon amaliyotini o’rganish, boshqa davlatlar vakillari bilan fikr almashish bilan birgalikda, oylik o’tkaziladigan onlayn forum-bahslarda ishtirok etadi. Shunindek, qatnashchilar dastur vebsaytiga blogpostlar yozish va dastur rivojiga boshqa ko’rinishlarda hissa qo’shishlari nazarda tutilgan. Dastur AQSh poytaxti Vashington shahrida to’rt oy davom etadi. Ishtirokchilar turli tadbirlar va forumlarda ishtirok etishi, o’z ishlarini taqdim qilishi kutiladi.
AQSh elchixonasi “Ingliz tilini bitiruvchilar bilan o’rganing” nomli loyiha boshlaganini ma’lum qildi. Dastur doirasida AQShda tahsil olib kelgan talabalar haftada uch marta ingliz tili darslarini o’tadi. Har bir dars bir yarim soat davom etadi. “Amaldagi til” (Language in Use) kursi 14 yosh va undan tepadagilar uchun mo’ljallangan. “TOEFLga tayyorgarlik kursi” (TOEFL Preparation Course) esa ingliz tilini kamida o’rtacha darajada biladiganlar uchun.
Katta yoshdagi respublikachilarning aksariyati AQSh kollej va universitetlari mamlakatga salbiy ta’sir ko’rsatadi, degan fikrda. 18 va 29 yosh orasidagi respublikachilar esa bu fikrga qo’shilmaydi. Ayni paytda demokratlarning ko’pi Amerika o’quv yurtlariga yuqori baho beradi. Tafsilotlar bilan men Behzod Muhammadiy.